Niemal każdy z nas słyszał o asertywności, wiele z nas wie ogólnie na czym ona polega i jest w stanie stwierdzić, że to przydatna w życiu umiejętność. Ale czy tak naprawdę wiemy, jakimi cechami odznacza się człowiek asertywny? Tak, asertywności w dużej mierze można się nauczyć, np. podczas szkoleń z tzw. umiejętności miękkich. Ale żeby zrozumieć, jaki to przyniesie skutek, warto zapoznać się z bardzo ciekawym opracowaniem profesora psychologii Herberta Fensterheima, dotyczącego tzw. 5 praw człowieka asertywnego.
1. Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć – tak długo, dopóki nie ranisz innych.
To prawo jest bardzo proste i oczywiste. Wyrażanie swoich opinii i poglądów kończy się na granicy terytorium drugiej osoby (rzecz jasna chodzi o terytorium psychologiczne, osobistą sferę komfortu). Agresję i negatywne emocje rozładowuje się nie słowem, a pozytywną aktywnością np. poprzez ćwiczenia na siłowni. W trakcie specjalistycznych szkoleń czy też warsztatów można nauczyć się umiejętności dostosowywania formy asertywnych wypowiedzi, zarówno do osoby jak i sytuacji w jakiej się znajdujemy.
2. Masz prawo do wyrażania siebie – nawet jeśli rani to kogoś innego – dopóki twoje intencje nie są agresywne.
Tu już zaczynają się trudności w prawidłowym odbiorze zasady. Prawo to mówi bowiem o „naruszeniu” terytorium psychologicznego drugiej osoby. Nie jest to jednak działanie nastawione na skrzywdzenie drugiej osoby, a jedynie wyrażenie swojego zdania w formie społecznie akceptowalnej. Przykładem może być zwrócenie uwagi przez nauczyciela uczniowi zaburzającemu przebieg zajęć. Celem nie jest upokorzenie ucznia, a skorygowanie niewłaściwych zachowań. W celu nabycia takiej umiejętności warto skorzystać z zajęć grupowych, gdzie jednym z ważniejszych punktów programu jest praca nad zmianą stylu wyrażania własnej opinii, z bezproduktywnej krytyki na konstruktywną informację zwrotną.
3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb – dopóki uznajesz, że oni mają prawo odmówić.
Kolejne, bardzo klarowne w swej wymowie prawo, a zarazem tak trudne do wyegzekwowania od naszych bliźnich. To ja mam prawo prosić cię o coś, a ty masz prawo mi odmówić. Sprawiedliwe jest to, że prawo działa w obie strony, albowiem również ja mogę odmówić, gdy ty mnie poprosisz. Tylko wojsko z racji ścisłej hierarchizacji odrzuca tę zasadę, ale i w tej organizacji zdarzają się sytuacje odmowy wykonania rozkazu. Asertywna postawa jest też niezbędna gdy jesteśmy w potrzebie, a chorobliwa nieśmiałość lub zrezygnowanie nie pozwala nam na wyrażenie swojej potrzeby. Obawiam się, że druga osoba odmówi, ale czy aby na pewno tak będzie? Jak się tego dowiem, jeżeli nie zapytam? Do wypracowania nawyku proszenia i odmawiania, bez ślepej uległości, potrzebne są regularne ćwiczenia. Skorzystanie z profesjonalnego treningu asertywności pozwoli na zbudowanie pewności siebie, cechy niezbędnej do stanowienia o własnych granicach, bez ulegania manipulacji i naciskom ze strony innych ludzi.
4. Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą.
I oto ciekawostka: jak obiektywnie ocenić gdzie zaczynają się, a gdzie kończą granice innych ludzi? Asertywność zwykle kojarzy się nam z obroną własnych praw, ale co z prawami innych. Skąd zaczerpnąć wiedzę o ich terytorium psychologicznym? Do tego potrzebna jest rozmowa i podjęcie ustaleń dotyczących obrony własnych praw z jednoczesnym uznaniem praw innych. Dążenie do kompromisu, ale bez ulegania i zbędnej agresji, zamiast słownej potyczki, prowadzi do kreowania zdrowej relacji.
5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Po piąte, i chyba najważniejsze: Czy ja naprawdę korzystam ze swoich praw? Czy jestem ich świadomy? Czy wiem jak z nich korzystać? Treningi z asertywności pozwolą nauczyć się obrony swoich prawi i korzystania z nich. Pomogą w usunięciu barier, jakie przez lata ograniczały asertywne postawy. Zbudują świadomość istnienia praw indywidualnych i konieczności ich obrony. Uzmysłowienie prawa do korzystania ze swoich własnych praw pozwoli wykształcić i pielęgnować zachowania asertywne. Należy jednak pamiętać, że asertywność jest cechą, której trzeba się najpierw nauczyć i należy dobrze poćwiczyć – najpierw pod okiem specjalistów, a następnie w codziennym funkcjonowaniu.
