Wybrany przez człowieka zawód niezwykle rzadko jest wynikiem czystego zbiegu okoliczności. W ogromnej większości przypadków wybór wykonywanej pracy jest skutkiem konfiguracji szeregu znaczących czynników: cech charakteru i osobowości, sposobu wychowania, cenionych wartości, wpływu otoczenia, osobistych predyspozycji i poziomu motywacji.
J.L. Holland wyróżnił sześć typów osobowości zawodowej, które różnią się pod względem posiadanych umiejętności, wyznawanych wartości, preferowanych czynności, sposobu postrzegania własnej osoby oraz tego, jak odbierają ją inni. Typy te predysponowane są do różnych grup i rodzajów zawodowych.
Jednocześnie wyróżnione zawody są tylko przedstawieniem preferencji osoby reprezentującej dany typ, czyli pokazują, przy jakich czynnościach zawodowych dobrze by się odnajdowała. W rzeczywistości jednak zdarza się, że pod wpływem innych czynników (np. zewnętrznych – dziedziczenie rodzinnego interesu), osoba wykonuje zawód niezgodny z jej preferencjami. Skutkuje to brakiem zadowolenia, a co za tym idzie niską satysfakcją z pracy. Jednocześnie też trudno będzie osobie wykonującej zawód zupełnie nie odpowiadający jej preferencjom i predyspozycjom osobowościowym osiągnąć mistrzowski poziom wykonywanych czynności. Na niedopasowaniu cierpi więc zarówno jednostka, jak i otoczenie (klient, pracodawca, współpracownicy, a także rodzina sfrustrowanej i nieszczęśliwej osoby).
Typ realistyczny:
Umiejętności: mechaniczne, manualne, siła fizyczna, koordynacja wzrokowo-ruchowa, talenty praktyczne, przestrzeganie reguł
Wartości: zdrowy rozsądek, uczciwość, korzyści materialne uzależnione od efektów pracy, mocny charakter, odważny styl życia
Czynności: związane z aktywnością fizyczną
Samopostrzeganie: człowiek praktyczny, konserwatywny, posiadający lepsze zdolności manualne niż społeczne
Postrzeganie społeczne: wytrwały, szczery, gospodarny, polegający na sobie
Typowe zawody: elektryk, grawer, kierowca, mechanik, optyk, pilot, tokarz, tapicer i inne zawody rzemieślnicze, przetwórstwo surowców
Typ badawczy:
Umiejętności: studiowanie i pogłębianie wiedzy, naukowe, analityczne, matematyczne, łatwość wysławiania się, pisanie prac naukowych
Wartości: nauka, wiedza, wykształcenie, ekspertyzm
Czynności: intelektualne, analityczne, ukierunkowane na pokonywanie nieoczekiwanych trudności
Samopostrzeganie: osoba inteligentna, metodyczna, sceptyczna, dokładna
Postrzeganie społeczne: inteligentny, wykształcony, niezależny, introwertyk
Typowe zawody: antropolog, astronom, archeolog, biolog, chemik, filozof, geolog, geograf, fizyk, farmaceuta, matematyk, historyk, meteorolog, programista
Typ artystyczny:
Umiejętności: wyostrzone zmysły: wzrok, słuch, dotyk, inteligencja i kreatywność
Wartości: oryginalność, niezależność, idealizm, piękno
Czynności: aktywność intelektualna, twórczość muzyczna, aktorska, literacka, rzeźbiarska, plastyczna
Samopostrzeganie: osoba obdarzona wyobraźnią, otwarta na otoczenie, niezależny intelektualista
Postrzeganie społeczne: skomplikowany idealista, niezwykły, wrażliwy, twórczy, niedbały, niepraktyczny
Typowe zawody: aktor, architekt, dyrygent, dekorator wnętrz, fotograf, ilustrator, kompozytor, malarz, muzyk, pisarz, projektant, plastyk, reżyser, tancerz, rzeźbiarz, wizażysta
Typ społeczny:
Umiejętności: talenty społeczne, komunikacyjne, empatia, życzliwość, towarzyskość, kojące oddziaływanie na innych
Wartości: sprawiedliwość, odpowiedzialność, idealizm, rozumienie innych, troska o ich dobro
Czynności: praca z innymi, czynności niosące pomoc i ułatwiające innym życie
Samopostrzeganie: osoba empatyczna, cierpliwa, odpowiedzialna, wyrozumiała, otwarta na problemy innych
Postrzeganie społeczne: taktowny, cierpliwy, przyjazny, uczynny, miły, uprzejmy, współczujący, serdeczny, wielkoduszny
Typowe zawody: fizjoterapeuta, bibliotekarz, hostessa, ksiądz, kelner, lekarz, logopeda, masażysta, nauczyciel, psycholog, pracownik socjalny, policjant, ratownik, pielęgniarka, stewardessa, trener
Typ przedsiębiorczy:
Umiejętności: umiejętności menedżerskie, perswazja, organizacja, pewność siebie, zdolności krasomówcze
Wartości: władza, sukces finansowy i społeczny, wpływy
Czynności: nakłanianie, kierowanie
Samopostrzeganie: osoba towarzyska, pewna siebie, energiczna, optymistyczna, podejmująca ryzyko, ugodowa, popularna
Postrzeganie społeczne: bystra, ambitna, dbająca o zysk, energiczna, władcza, pewna siebie, przyciągająca uwagę, impulsywna, dążąca do przyjemności
Typowe zawody: adwokat, agent ubezpieczeniowy, akwizytor, dyplomata, doradca podatkowy, księgarz, makler, menedżer, notariusz, prawnik, zaopatrzeniowiec
Typ konwencjonalny:
Umiejętności: uzdolnienia urzędnicze i organizacyjne, rzetelność, dokładność, subordynacja, umiejętność ścisłego przestrzegania instrukcji
Wartości: oszczędność, konformizm, zarabianie pieniędzy
Czynności: czynności formularzowe, raportowe
Samopostrzeganie: osoba sumienna, dokładna, nierozrzutna, praktyczna, dokładna
Postrzeganie społeczne: systematyczny, zasadniczy, skuteczny, rozważny, kontrolujący się, pedantyczny, bez wyobraźni
Typowe zawody: archiwista, bileter, agent celny, agent ubezpieczeniowy, edytor, inkasent, kasjer, kosztorysant, ksiegowy, notariusz, radca pracwny, recepcjonista, statystyk
Trzeba jednocześnie mieć świadomość, że tzw. czyste typy osobowości, całkowicie pokrywające się z typami wymienionymi w teorii występują niezwykle rzadko. Zdecydowanie częściej mamy do czynienia z typami mieszanymi, które czerpią częściowo z dwóch lub większej ilości typów. Teoria J.L. Hollanda nie podaje więc stricte typów osobowości, wyznacza raczej grupy cech przystosowania do pracy. Ważna jest jednak znajomość założenia, że posiadamy w repertuarze swojej osobowości predyspozycje i preferencje do wykonywania określonych zawodów. Dobrze wiedzieć, że nie warto próbować na siłę wykonywać zawodu, w którym się nie odnajdujemy.
Źródło: Typy osobowości zawodowych (J.L. Holland) w: Testy zawodowe, http://testy-zawodowe.pl/praca/8,typy-osobowosci-zawodowej
